Institut za noviju istoriju Srbije je nastajao tokom drugog vremenskog perioda, neprekidnom transformacijom jedne institucije u drugu. Smisao tog razvoja je bio da je on od dokumentaciono-arhivističke ustanove polako izrastao u naučnu instituciju.

Počeo je januara 1949. godine kao veliko Istorijsko odeljenje CK KP Srbije dokumentaciono-arhivističkog tipa, da bi već sledeće godine proširio svoju delatnost na obradu istorije KP za period 1929-1941. godine. Aprila 1952. godine Istorijsko odeljenje CK KP Srbije preraslo je u Komisiju za istoriju CK KP Srbije. Time je promenjen, zapravo proširen, sadržaj rada i struktura zaposlenih. Granice istraživanja istorije radničkog pokreta su pomerene na 19. vek, zatim na istoriju srpskog socijaldemokratskog pokreta do Prvog svetskog rata i istoriju radničkog pokreta od 1919. do 1941. godine; uključene su i teme iz narodnooslobodilačkog pokreta. Od jula 1954. godine, Komisija za istoriju je bila transformisana u Istorijski arhiv CK KP Srbije. Prvog januara 1959. godine Istorijski arhiv se izdvojio iz sastava CK KP Srbije i formiran je Zavod za prikupljanje i obradu dokumenata o razvoju radničkog pokreta u Srbiji, kao samostalna ustanova, zadržavši uglavnom karakter arhivske ustanove, no ujedno preuzevši neke naučne poslove, kao što je izrada monografije za višetomnu istoriju SKJ. Godine 1965. Zavod je registrovan u Okružnom sudu u Beogradu pod nazivom Institut za istoriju radničkog pokreta - Beograd.

Period od 1965. godine, kada je Zavod preimenovan u Institut za istoriju radničkog pokreta Srbije, ali kao ustanova koja se bavi "kulturnom delatnošću", do 1979. godine kada mu je priznat status naučne ustanove, bio je plodotvoran.

Već 1966. godine počeo je da se ostvaruje dogovor o saradnji istorijskih instituta Vojvodine i Kosova i ovog Instituta, da se vrše pripreme za izdavanje zajedničkog zbornika radova koji je dobio ime "Tokovi revolucije". Zbornik, kao zajednička publikacija, izlazio je do 1973. godine. Od tada su "Tokovi revolucije" izlazili jedamput godišnje kao samostalno izdanje Instituta, u kome su objavljivani radovi njegovih i spoljnih saradnika.

Počev od 1970. kada se molbi Instituta izašlo u susret, rad na četiri projekta (u stvari potprojekta) iz okvira opšteg projekta Istorija srpskog naroda (1. Socijalistički radnički pokret u Srbiji do 1918. godine, 2. KPJ i radnički pokret u Srbiji izmedju dva svetska rata, 3. NOR i revolucija u Srbiji i 4. Socijalistička izgradnja Srbije) finansirala je Republička zajednica nauke Srbije.

Institut je uspeo da, vodeći neprestano računa o usavršavanju svojih ljudi, ispuni poslednji uslov koji je postavljao Zakon o naučnim delatnostima, da ima stalno zaposlenih 10 doktora nauka. Tako je 25. aprila 1979. godine, rešenjem Izvršnog odbora Skupštine Republičke zajednice nauke Srbije, i formalno prizant za naučnu ustanovu. Septembra 1979. godine Institut je upisan u Registar naučnih organizacija kod Republičkog Sekretarijata za obrazovanje i nauku SR Srbije.

Početkom 80-tih godina u Institutu je, na miran i diskretan ali ujedno i odlučan način, počeo da se odvija lanac promena, koji je na kraju rezultirao potpuno novim sadržajem i izgledom Instituta. Od početka do kraja 80-tih godina primljeno je preko 10 asistenata-pripravnika koji su u potpunosti, na nov, moderan i efikasan način realizovali svoje naučne karijere u Institutu i danas predstavljaju njegovu dominantnu generaciju. Sa njima je u Institut ušao niz novih tema, oblikovanih i realizovanih u bliskoj saradnji sa Odeljenjem za istoriju Filozofskog fakulteta u Beogradu. Većina magistarskih i doktorskih teza odbranjena je na najuspešniji način na istom fakultetu. One su predstavljale novi korpus tema i sadržaja Instituta na kome je stvorena potreba za novim potprojektom o Srbiji izmedju dva svetska rata, odnosno u dvadesetom veku, njenoj socio-ekonomskoj i političkoj istoriji, koja bi metodološki i u opštem teorijskom smislu bila deo tokova u evropskoj i svetskoj istoriografiji. Republička zajednica nauke Srbije je dala saglasnost i taj potprojekat je zauzeo svoje mesto u opštem projektu Instituta, orijentišući se u početku na četiri osnovna tematska kruga: političke stranke, istraživanje sela sa socio-ekonomskog, političkog i kulturološkog aspekta, vojsku i crkvu. Nova programska orijentacija Instituta sa novim ljudima dobila je tako konkretno obličje. Uz neprekidnu saradnju sa kolegama sa Filozofskog Fakulteta, tematski krugovi su proširivani i oplemenjivani, uz usporeniji priliv novih asistenata-pripravnika. Tako je Institut bio angažovan na realizaciji generalnog projekta Istorija Srbije i Srpskog naroda, koji je podeljen u tri podprojekta. 1. Društvo Srbije izmedju dva svetska rata; 2. Srbija u Drugom svetskom ratu; 3. Posleratni razvoj Srbije.

Početkom 90-tih godina jedna od velikih posledica ovog zaokreta bila je potpuna promena koncepcije uredjenja zbornika radova, odnosno časopisa Instituta, i njegov uspon do vodećih časopisa za istoriju 20. veka u nas pod imenom "Tokovi istorije".

Oktobra 1992. godine Institut je preimenovan u Institut za noviju istoriju Srbije.

U tri i po decenije svog postojanja, ova naučna ustanova imala je bogatu produkciju. Napisano je i objavljeno: 23 knjige zbornika radova "Tokovi revolucije", 2 knjige časopisa "Tokovi" i 12 knjiga časopisa "Tokovi istorije", ukupno 37 knjiga, 52 monografije, jedna bibliografija; 12 izdanja zbornika gradje i 14 knjiga tematskih zbornika.

Saradnici Instituta su pored svoje osnovne delatnosti realizovane kroz gore navedene publikacije, učestvovali u radu niza naučnih skupova, tribina, okruglih stolova, održali brojna predavanja i imali brojna javna istupanja na medijima, u emisijama naučnog i kulturnog sadržaja.

Tendencije koje su došle do izražaja početkom 80-tih godina, sa ulaskom novih ljudi i novih istoriografskih sadržaja u Institut, koje su dalje negovane i razvijane kroz nove teme, pre svega socijalne istorije, dale su veliki rezultat, oblikovale jednu novu, modernu naučnu ustanovu, poput sličnih u svetu.


Brief History of the Institute for Recent History of Serbia


The Institute for Recent History of Serbia came into being through a permanent transformation of institutions which evolved from one to another. It was founded in 1949 as the Great Historical Department of the Central Committee of the Communist Party of Serbia (CC of the CPS), as a kind of archival-documentary institution. Already the next year it broadened the scope of its activity to dealing with the history of the Communist Party during the 1929-1941 periods. In April 1952 the Historical Department of the CC of the CPS evolved into the Commission for the History of the CC of the CPS. The boundaries of research of the history of labor movement were broadened to 19th century, and then to the history of the Serbia Social-Democrat movement up to the WWI, and the history of labor movement 1919-1941. Topics from WWII were also included into the working scope. Since July 1954 the Commission for History was transformed into the Historical Archives of the CC of the CPS. In January 1959 the Historical Archives was separated from the CC of the CPS, becoming the Institute for Collecting and Processing of the Documents on the Development of the Labor Movement in Serbia, which became an independent institution with predominantly archival tasks. However, it also took up some scientific work, such as the writing of the history of the Communist Party of Yugoslavia in several volumes. In 1965 the Institute was registered as the Institute for History of the Labor Movement, and in 1979 its status as a research institution was recognized. Since 1970 it has been participating at the general project of the History of the Serbian People.

In early 1980s a quiet and discrete, but resolute sequel of changes started at the Institute which gradually led to a completely new content and image of the Institute. Over ten young researchers were taken on, who, in cooperation with the History Department of the Faculty of Arts, broached a number of new topics which called for a new sub-project about Serbia between the two world wars, i.e. in 20th century, its social, economic and political history that would methodologically and theoretically be in tune with the trends in European and world historiography. Thus the Institute took part in the general project The History of Serbia and the Serbian People, which was subdivided into three sub-projects: Serbian Society between the two World wars, Serbia in WWII and The Development of Serbia after WWII.

In early 1990s, one of the great consequences of this turn was the complete change in the make-up of the Institute’s journal and its rise to the position of one of the leading journals on contemporary history in Serbia, under the title „Tokovi istorije” (Currents of History). In 1992 the Institute was renamed the Institute for Recent History of Serbia.

Throughout its history, this scholarly institution had a rich scientific output of 37 volumes of its journal, 52 monographs, 12 collections of documents and 14 topical collections of papers.